پس‌لرزه‌های اقتصادی نبرد دیپلماتیک عربستان علیه قطر

برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهد نزدیک نیمی از منابع غذایی قطر از غرب آسیا وارد می‌شود که راه عبور بیشتر آن از طریق مرز زمینی با عربستان است. روز گذشته، تصاویری از فروشگاه‌های قطر منتشر شد که از هجوم مردم برای خرید کالاهای خوراکی از بیم کمبود روزهای آینده، روایت می‌کرد. مصر و عربستان دو شریک اصلی قطر هستند و سال گذشته میلادی ۳۱۰میلیون دلار غذا و ۴۱۶ میلیون دلار گوشت قرمز از این کشورها به قطر صادرات مجدد شد. عربستان و امارات همچنین با صادرات ۲۰۰ میلیون دلار سوخت بنزین و گازوئیل نخستین تأمین‌کننده سوخت قطر هستند. از طرف دیگر، راه‌های هوایی و آبی قطر نیز به این کشورهای عربی وابسته است و حالا تنها آسمان باقی مانده برای قطری‌ها، ایران است. «ایران» تحولات بازارهای نفت، ارز، سهام و حمل‌ونقل را پس از این تغییرات عجیب در صف‌آرایی کشورهای عربی، بررسی کرده است.

قیمت نفت ۱/۱ در صد افزایش یافت
خبرگزاری بلومبرگ، ایران را عامل اصلی این اتفاقات می‌داند و گزارشی درباره قیمت نفت را با این تیتر منتشر کرده: «افزایش قیمت نفت به‌دنبال قطع ارتباط دار و دسته سعودی با قطر، بر سر ایران»؛ بلومبرگ در این گزارش نوشته است: «در حالی که کشمکش‌های دیپلماتیک چندان محموله‌های نفتی را تحت تأثیر قرار نداده است، هرگونه تشدید تنش‌ها می‌تواند چشم‌انداز عرضه نفت در خاورمیانه، توسط کشورهای صادرکننده نفت یعنی عربستان، ایران و قطر را به چالش بکشاند. این کشورها از تنگه هرمز برای تجارت نفتی استفاده می‌کنند، جایی که بر اساس برآورد وزارت انرژی امریکا، ۳۰ درصد از تجارت دریایی نفت جهان در آن جریان دارد.» تاماس وارگا، تحلیلگر ارشد نفتی در لندن به بلومبرگ می‌گوید:«امروز تسکین اندکی برای کسانی که خواهان افزایش قیمت در بازار نفت هستند، ایجاد شد. اما با توجه به تداوم روند نزولی در بازار نفت، حرکات بی‌سابقه تأثیر چندانی بر قیمت‌ نفت در طولانی مدت نخواهد داشت. البته نباید احتمال افزایش بالای قیمت را چندان از ذهن دور کرد.»خبرگزاری رویترز نیز در تحلیل وضعیت بازارها پس از ماجرای عربستان و قطر، چنین نوشته است:«قطع روابط عربستان و متحدانش با قطر به بهانه حمایت این کشور از جریان‌های افراطی، صنعت انرژی را با نگرانی‌هایی روبه رو ساخته است. این نگرانی‌ها از آن نشأت می‌گیرند که طرف‌های درگیر در این ماجرا بیشترین میزان صادرات نفت و گاز طبیعی مایع(ال ان جی) را در جهان دارند.»

تولید نفت روزانه ۶۰۰ هزار بشکه‌ای قطر که یکی از کمترین میزان در اوپک است، در برابر تولید نزدیک به ۱۰میلیون بشکه‌ای عربستان ناچیز است. اما روز گذشته، نفت نخستین بازاری بود که به این اتفاق سیاسی واکنش نشان داد. قیمت هر بشکه نفت برنت با ۱.۱ درصد افزایش به ۵۰ دلار و ۴۸ سنت رسید. قیمت نفت خام امریکا نیز با یک درصد رشد به ۴۸ دلار و ۱۷ سنت رسید. با حساب این اعداد، بازار نفت هنوز واکنش شدیدی نداشته است. ویرندرا چوآهان، تحلیلگر نفت در مؤسسه مشاوره‌ای انرژی اسپکت می‌‌گوید: «درحال حاضر، ریسک‌های ژئوپلیتیکی چندان سبب افزایش قیمت نفت نشدند اما اگر تنش‌ها میان تولیدکنندگان اصلی نفت اوپک نظیر عربستان، ایران و عراق شدت بگیرد آن وقت بازار به آن توجه می‌کند.»  با وجود تمام این تحلیل‌ها، منابع خبری مختلف گزارش می‌دهند که صادرات نفت، بدون مشکل ادامه دارد. شرکت ژاپنی JERA یکی از بزرگ‌ترین خریداران گاز قطر در دنیا اعلام کرده است که اختلاف این کشورها تأثیری بر خرید گاز از قطر ندارد. در همین حال رویترز خبر داده خط لوله دلفین -خط لوله انتقال گاز بین قطر و امارات و عمان- بدون هیچ تغییری انتقال گاز را به عهده دارد و تنش سیاسی موجود بر آن تأثیری نداشته است.

بدترین بازیگران عرصه جهانی بازار
بر اساس گزارش فایننشال‌تایمز، شاخص اصلی سهام بورس قطر در آغاز معاملات دیروز  با افتی نزدیک به ۶ درصدی مواجه شد. البته دیگر شاخص‌های سهام در کشورهای منطقه عمدتاً بدون تغییر بود. شاخص سهام دوبی تنها ۰.۶ درصد کاهش داشت، در حالی که شاخص سهام ابوظبی افتی ۰.۳ درصدی را تجربه کرد.بر اساس گزارش رویترز، ریسک‌های ژئوپلیتیک موجب شد تا با‌وجود رشد بی‌سابقه شاخص‌ها در بورس امریکا در روز جمعه، امروز ارزش سهام‌های آسیایی افت کند. شاخص دلار در برابر سبد ۶ ارز معتبر جهانی، که روز جمعه به پایین‌ترین سطح از زمان انتخابات ریاست جمهوری امریکا در ماه نوامبر رسیده بود، امروز با حدود ۰.۱ درصد افزایش به ۹۶.۷۸ رسید.بر اساس گزارش بلومبرگ، دلارهای قطر که در قالب اوراق قرضه هستند و همچنین قراردادها به گونه‌ای بوده‌اند که ارزش ریال قطری را که به بیشترین میزان خود از سال ۲۰۰۹ تاکنون رسیده‌بود، کم کنند. ارزش سهام کلیدی در دوحه بیش از چهاربرابر متوسط روزانه، تغییر و نوسان داشته که بخشی از آن به خاطر روزه‌داری مسلمانان در ماه مبارک رمضان بوده‌است. در این فاصله میزان آن به کمترین حدِ خود در هفت سال گذشته رسیده‌است. بلومبرگ می‌نویسد:«با کاهش قیمت سهام در روز دوشنبه، شاخص‌های اصلی کشور به بدترین بازیگرانِ عرصه جهانی تبدیل شده‌اند.»

تنها راه هوایی برای قطر
قطر سالانه ۱۶۵ هزار پرواز به بیش از ۱۵۰ مقصد دنیا انجام می‌دهد و هواپیمایی قطر در چند سال اخیر میان ایرلاین‌های برتر هوایی جهان قرار داشته است. اما روز گذشته تمام ارتباطات هوایی این کشور  نیز با کشورهای عربی قطع شد. با توجه به بسته شدن آسمان مصر و امارات، قطر برای سفرهای اروپایی خود فقط می‌تواند از آسمان ایران و ترکیه به اروپا پرواز داشته باشد. به این ترتیب شرکت هواپیمایی قطر باید بنزین بیشتری مصرف کند و در نهایت هزینه بلیت قطر ایرلاین بیشتر از شرکت‌های رقیب همچون الامارات خواهد شد و در نهایت مشتریان این شرکت به سمت دیگر شرکت‌های هواپیمایی خواهند رفت.در حوزه دریایی نیز این کشور شدیداً به ایران وابسته خواهد شد و تنها راه ورود و خروج کشتی‌ها استفاده از آب‌های ایران و سپس ورود به آبراه‌های آزاد است. در این شرایط روز گذشته ایران‌ایر اعلام کرد پروازهای هما در قطر، بدون هیچ مشکلی انجام شده است. در این شرایط، تنها پوشش ترافیک هوایی قطر درآمد چند میلیون دلاری برای ایران به همراه دارد. براساس گزارش پایگاه خبری الیوم‌السابع انتقال پروازهای قطر به ایران ۱۰ میلیون دلار سود دارد. برای جبران مشکلات شرکت‌های هواپیمایی، برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد ترکیه و عمان برنده بحران این شرکت‌ها خواهند بود اما راه ترانزیتی دیگری بجز آسمان ایران، وجود ندارد. البته آسمان عراق نیز برای تردد قطری‌ها در دسترس است اما مشکلات سیاسی و ناامنی‌هایی که در این کشور وجود دارد ترجیح مسئولان اقتصادی قطر را به سمت ایران خواهد آورد.

به این ترتیب، هم نفوذ ایران در اقتصاد منطقه بالا می‌رود و هم منابع مالی جدیدی برای کشور به همراه می‌آید.  بر اساس گزارش ایسنا، در کنار آن عبور کشتی‌ها و نفتکش‌های قطری نیز در منطقه با محدودیت‌هایی مواجه خواهد شد. هرچند عبور از آب‌های آزاد برای این کشور ممکن است اما همکاری‌های تجاری و اقتصادی با بنادر منطقه در حال حاضر جزو گزینه‌های قطر نخواهد بود و از این‌رو ایران می‌تواند در حوزه ترانزیت و ترانشیپ دریایی به عنوان محور تعامل اقتصادی قطر در منطقه خود را معرفی کند. هرچند هنوز دولت قطر برنامه‌ریزی‌های جدید اقتصادی خود را اعلام نکرده، اما قطعاً در هر برنامه‌ای که مطرح شود نام ایران به عنوان یکی از اصلی‌ترین شرکای تجاری و منطقه‌ای دوحه مطرح خواهد شد. در همین حال، ایران نیز برای افزایش صادرات مواد غذایی به قطر، اعلام آمادگی کرده است. سیدرضا نورانی، رئیس اتحادیه صادرکنندگان محصولات کشاورزی می‌گوید: «آمادگی داریم انواع محصولات کشاورزی و غذایی را از طریق راه آبی و سه بندر ایران به قطر صادر کنیم.»